طعم تلخ یک بیماری شیرین| نگاهی به آخرین وضعیت دیابت در ایران و خراسان رضوی

به گزارش شهرآرانیوز؛ دیابت شیرین، یک نوع بیماری متابولیکی و مزمن است که نشانه آن، قند خون بالاتر از ۱۲۰ (میلی‌گرم در دسی لیتر) در یک برهه طولانیست. هورمون انسولین و گلوکاگون تنظیم‌کنندگان قند خون است، نقش گلوکاگون بالابردن قند خون و نقش انسولین پایین آوردن قند خون توسط سازوکار‌های مختلف است. بر این اساس، دیابت به ۳ دسته: نوع ۱، نوع ۲ و دیابت بارداری تقسیم می‌شود.

محققان و مختصصان غدد و متابولیسم در توصیف انواع شایع دیابت شیرین می‌گویند: در دیابت نوع ۱ به علت تخریب سلول‌های بتای پانکراس توانایی تولید هورمون انسولین در بدن از بین می‌رود، این نوع از دیابت می‌تواند ناشی از یک بیماری خودایمنی باشد و به دلیل نبود انسولین در بدن فرد مبتلا نیاز حتمی به تزریق انسولین وجود دارد. این نوع از دیابت با نام‌های «دیابت وابسته به انسولین» یا «دیابت نوجوانان» نیز شناخته می‌شود.

آسیب دستگاه ایمنی در دیابت نوع ۱

در دیابت نوع ۲، سلول‌های بدن به وجود انسولین پاسخ صحیحی نمی‌دهند و انسولین تولیدی نمی‌تواند عملکرد طبیعی خود را انجام داده و قند موجود در خون را کاهش دهد. این اتفاق در نهایت ممکن است به تخریب سلول‌های بتای پانکراس و توقف کامل تولید انسولین منجر شود. در ابتلای فرد به دیابت نوع۲ عوامل ژنتیکی، چاقی و کم‌تحرکی نقش مهمی ایفا می‌کنند.

نوع سوم آن دیابت زنانه یا دیابت بارداری نام دارد؛ این بیماری زمانی رخ می‌دهد که زنان باردار بدون سابقه دیابت دچار سطح بالای قند خون شوند.

دیابت، هشتمین علت مرگ و میر در جهان

دکتر محمدعلی یعقوبی، فوق تخصص غدد درون ریز و متابولیسم در نشست خبری هفته ملی آگاهی از دیابت که در سازمان نظام پزشکی مشهد در جمع خبرنگاران ضمن تشریح این بیماری عنوان کرد: امروزه دیابت شیرین، هشتمین علت مرگ و میر در جهان و سومین بیماری غیرواگیردار منجر به مرگ پس از بیماری‌های قلبی و سرطان محسوب می‌شود که شاخصه اصلی آن، افزایش قند خون در بدن است.

وی ادامه داد: شایع‌ترین نوع دیابت که با آن مواجه هستیم، دیابت نوع ۲ محسوب می‌شود که گستره فراوانی در ایران دارد و براساس آخرین آمار‌ها و مراجعات در سراسر کشور، ۱۴ درصد از مردم ایران درگیر این بیماری هستند. این آمار در حالی افزایش یافته است که تا پیش از سال ۱۴۰۰، آمار‌ها حاکی از ابتلای ۱۱درصد از مردم ما به این بیماری بوده است.

یعقوبی خاطرنشان ساخت: در حال حاضر ۵۰۰ میلیون نفر از مردم دنیا مبتلا به دیابت هستند و پیش بینی‌های پزشکی حاکی از آن است که این رقم تا سال ۲۰۴۰ میلادی به بیش از ۷۳۰ میلیون نفر خواهد رسید.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد با اشاره به اهمیت این بیماری و کنترل آن تصریح کرد: دیابت بیماری‌ای است که درمانی قطعی‌ برای آن وجود ندارد و صرفاً از طریق غربالگری و کنترل بیماری می‌توانیم آن را مهار کنیم.

کاهش ترشح و جذب انسولین در دیابت نوع ۲ منجر به افزایش میزان گلوکز در خون می‌شود

وی تاکید کرد: ارگان‌های مختلف بدن فرد دیابتی در صورت عدم کنترل قند خون، درگیر می‌شوند که در بین اندام ها، آسیب چشمی شایع‌ترین عارضه دیابت و علت کوری است. پس از آن، بیماری‌های قلبی و عروقی قرار دارند که حتی باعث مرگ می‌شوند. بیماری کلیوی هم می‌تواند از اثرات نفوذ دیابت به کلیه باشد و فرد را تا دیالیز پیش ببرد. یکی دیگر از عوارض مهم عدم کنترل دیابت، درگیری اعصاب و در نهایت قطع عضو است که فرد دیابتی را درگیر خود می‌کند.

دکتر یعقوبی به علل وراثتی اشاره و توضیح داد: ژنتیک نقشی مهم در ابتلای فرد به دیابت دارد و از سوی دیگر، سابقه دیابت در خانواده می‌تواند بیماری دیابت را تسریع ببخشد.

وظایف پزشک در تداخلات دارویی

فوق تخصص غدد درون ریز و متابولیسم بزرگسالان در پاسخ به پرسش خبرنگار شهرآرانیوز در ارتباط با تداخلات دارویی افراد مبتلا به دیابت و سایر بیماری‌ها تشریح کرد: برای پزشک مهم است که براساس میزان قند خون بیمار و ابتلای وی به دیگر بیماری‌های برگرفته از مرض قند، چیدمان دارویی را انجام دهد تا تداخل دارویی به حداقل برسد.

یعقوی ادامه داد: پیشتر، اساس درمان دیابت با کنترل قند بود و اکنون آنچه مهم است، کنترل بیماری‌های قلبی و عروقی ناشی از دیابت است؛ زیرا مضرات این بیماری و احتمال تداخل دارویی به مراتب بیشتر است.

وی یادآور شد: دارو‌هایی وجود دارد که متناسب با وضعیت بیمار تجویز می‌شود و هدف آن، عدم تداخل دارویی است و هم‌زمان می‌تواند کمک مفیدی برای افراد چاق دیابتی باشد و حتی وزن آن‌ها را کاهش دهد.

اهمیت رژیم در افراد دیابتی

یعقوبی در ادامه توضیح داد: شاخص توده بدنی (BMI) یکی از مهم‌ترین ارکان تشخیص دارویی و سایر اقدامات درمانی است. اگر فرد دیابتی، شاخص توده بدنی ۲۵ و کمتر از آن را داشته باشد یک فرد نرمال محسوب می‌شود و رژیم درمانی برای او کافی است. در دیابت نوع ۲، میزان کالری دریافتی بیمار مهم است و اینکه بخواهیم با خوراکی‌هایی که اصطلاحاً «خوراکی دیابتی ها» عنوان می‌شود او را تغذیه کنیم، در درازمدت اثرات منفی خواهد داشت. پیشنهاد می‌شود فرد دیابتی با اصلاح سبک تغذیه، از چربی‌های دارای امگا ۳ و امگا ۶ استفاده کند و در مورد مصرف نمک، روزانه حداکثر تا ۳ گرم نمک دریافت کند. رژیم سبزیجات بهترین تغذیه برای افراد دیابتی است.

تغییرات در عروق خونی و آئورت

وی تاکید کرد: اما اگر شاخص توده بدنی ۳۰ یا حتی ۴۰ باشد، یکی از راهکار‌های ما عمل جراحی است تا وزن ایده آل به دست آید.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد همچنین افزود: در مصرف قند، افراد دیابتی باید با محدودیت مواجه باشند که مسیر کنترل دیابت آنان مختل نشود. افراد دیابتی حتی‌المقدور از قند استفاده نکنند و در صورت لزوم، از قند‌های پیچیده استفاده کنند.

یعقوبی قند‌های پیچیده یا کربوهیدرات‌ها را این‌گونه توصیف کرد: کربوهیدرات‌های پیچیده همان قند‌هایی است که زنجیره‌ی طولانی‌تری دارد؛ بنابراین بدن برای مصرف و سوخت‌وساز آن به مدت زمان بیشتری احتیاج دارد و همین امر باعث می‌شود که قند آن‌ها به صورت آهسته در بدن به گلوکز تبدیل شود یا اصطلاحاً به آرامی قند آن‌ها آزاد شده و افزایش قندخون را ایجاد کند.

وی اضافه کرد: البته باید دانست که فرد مبتلا به دیابت در هنگام افت قند می‌تواند از قند‌های ساده مانند عسل، خرما یا نوشابه به اندازه اصلاح قند خون و نه بیشتر از آن بهره‌مند شود تا دچار مشکل کمای قندی نشود.

مشخص شده‌ است که بارداری خود می‌تواند یکی از عوامل ایجادکننده دیابت باشد. این اثر با افزایش مقاومت بدن به انسولین و افزایش انسولین برای جبران این مشکل ایجاد می‌شود. حاملگی می‌تواند حتی نواقص خفیف ترشح انسولین را آشکار کند، این منجر به ایجاد عدم تحمل به گلوکز و دیابت بارداری می‌شود. دیابت بارداری بین ۳ تا ۸٪ از بارداری‌ها را درگیر می‌کند و همچنین یکی از عوامل خطر برای نتایج بد بارداری است.

دکتر سولماز حسنی، متخصص بیماری‌های داخلی هم در ادامه نشست هفته ملی آگاهی از دیابت با اشاره به ضرورت غربالگری دیابت در مادران باردار توضیح داد: بیماری دیابت در میان زنان از جمله بیماری‌های خاص محسوب می‌شود و لازم است خانم‌ها از  ۳۵ سالگی حتماً غربالگری دیابت را انجام دهند.

اسکلروز گلومرولی در کلیه

وی با اشاره به دیابت بارداری ادامه داد: مادران باردار از همان ابتدای بارداری باید غربالگری دیابت را انجام دهند و پس از آن نیز، هر ۳ سال یک‌بار باید تست‌های مربوط به غربالگری دیابت را پشت سر بگذرانند. این در حالی است که اگر این بانوان از سطح نرمال قند خون عبور کنند، باید غربالگری سالانه انجام دهند.

حسنی پیشگیری از دیابت را مهم توصیف کرد و افزود: در مواردی که به عوامل ژنتیکی بازمی‌گردد، کار چندانی از ما برنمی‌آید. اما اگر غربالگری در زمان درست و مناسب اتفاق بیفتد، احتمال ریسک ابتلا تا ۵۰درصد کاهش خواهد یافت. هم اینک مواردی چون سابقه فشار خون، اختلالات چربی خون، چاقی و بی تحرکی از عوامل مهم و مستعد در ابتلا به دیابت نوع ۲ به حساب می‌آید.

این متخصص بیماری‌های داخلی ادامه داد: هر مادر باردار که تست قند خون نداده است، باید تا هفته ۲۴بارداری یا سه ماهه دوم و سوم بارداری خویش، حتماً تست بدهد.

آمار دیابت بارداری در ایران پایین است

دکتر حسنی در بخش دیگری از صحبت‌های خود در پاسخ به پرسش خبرنگار شهرآرانیوز در مورد میزان ابتلا به دیابت مادران باردار توضیح داد: بین ۳۰ تا ۶۰ درصد از مادران باردار پس از تولد فرزند و سال‌های پس از بارداری، دیابت نوع ۲ را می‌گیرند.

حسنی به موضوع مادران باردار اشاره دیگری نیز داشت و افزود: آمار دیابت بارداری در ایران بین ۶ تا ۱۱درصد عنوان شده است و استان‌های جنوبی و مرکزی کشور صاحب آمار بالاتری نسبت به دیگر نقاط کشور هستند. به طور کلی، آمار‌ها نشان می‌دهد از هر ۷ زن باردار، یک نفر به دیابت بارداری مبتلا می‌شود.

وی ادامه داد: از آنجا که دیابت بیماری مرموزی است، بسیاری از افراد در جهان از ابتلای خود آگاه نیستند؛ به طوری که ۵۰ درصد از مردم نمی‌دانند آیا به دیابت مبتلا هستند یا خیر. این آمار در ایران، یک چهارم آمار جهانی است.

ریسک ابتلا به عفونت در افراد دیابتی

دکتر حسنی به موضوع عفونت در بیماران دیابتی پرداخت و توضیح داد: یکی از بیماری‌هایی که در میان دیابتی‌ها شایع است، ابتلا به عفونت است.

وی ادامه داد: اگر قند خون کنترل نشود، ریسک ابتلا به عفونت بالا می‌رود و تمام عفونت‌های شایع می‌تواند روی فرد دیابتی اثر بگذارد.

حسنی افزود: عفونت‌های تنفسی، خونی، ادراری و عفونت‌های فرصت طلب، رایج‌ترین عفونت‌هایی است که فرد دیابتی را درگیر می‌کند.

وی یادآور شد: در دوران کووید، بیشترین عفونت‌های تنفسی و ریوی مربوط به افراد چاق و دیابتی بود؛ بنابراین استعداد ابتلا به عفونت در میان این اشخاص به مراتب بیشتر و سرعت درمان و بهبود آن نیز به مراتب کمتر است.

آمار‌های بالینی گسترده‌ای از بروز دیابت در کودکان مشهدی نداریم

دیابت در کودکان معمولاً از نوع تیپ ۱ است که به صورت ژنتیکی منتقل می‌شود و نوعی بیماری خودایمنی است. شب ادراری، تشنگی و گرسنگی زیاد، خستگی و ضعف از علائم این بیماری در کودکان است. دیابت کودکان معمولاً با تزریق انسولین درمان و کنترل می‌شود.

دیابت در کودکان بیماری ساده‌ای نیست که به راحتی آن را نادیده بگیریم. این بیماری خاموش بدون علائم در بدن شروع می‌شود و به ناگهان متوجه آن خواهیم شد. خستگی بیش از حد کودک تا جایی که انرژی لازم برای بازی را ندارد، شب ادراری و تکرر ادرار از جمله مشکلات و علائم شایع دیابت در کودکان است.

دکتر پیمان اشراقی، فوق تخصص غدد درون ریز و متابولیسم کودکان در مورد این بیماری توضیح داد: دیابت نوع ۱ در کودکان کمتر از ۱۰ درصد است؛ به گونه‌ای که از هر ۳۰۰ کودک در ایران، یک نفر دیابت نوع۱ دارد.

وی ادامه داد: در اطفال، نیاز چندانی به غربالگری نیست و علائم بالینی کودک می‌تواند نشان دهد آیا به دیابت مبتلا شده است یا خیر؛ شب ادراری و تکرر ادرار، پرخوری و کاهش وزن از شایع‌ترین علائم دیابت کودکان است.

اشراقی اشاره کرد: آمار‌های بالینی گسترده‌ای از بروز دیابت در کودکان مشهدی نداریم. اما براساس داده‌های موجود، از هر ۱۰۰ هزار نفر ۱۵ کودک و در کل جمعیت شهری مشهد، حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ کودک دیابتی داریم.

وی خاطرنشان کرد: بیشتر کودکان دیابتی مربوط به کشور‌های فنلاند و پاکستان هستند. در ایران و به ویژه در دوران کرونا و پس از آن، شاهد افزایش موارد دیابت نوع ۱ در کودکان بوده ایم.

اشراقی به طب سنتی و سایر راهکار‌های درمانی دیابت اشاره کرد و توضیح داد: عموماً والدین دنبال آن هستند تا سریع‌ترین راه درمان را برای کودکان خود انتخاب کنند و همین سبب می‌شود در کنار انسولین، به دارو‌های گیاهی نیز مراجعه کنند یا حتی انسولین را کنار بگذارند. این روش اصلاً توصیه نمی‌شود و بهتر آن است تا از درمان علمی استفاده شود.

وی ادامه داد: سلول‌های بنیادی و ترمیم زخم پای دیابتی هم یکی از راه‌های درمانی معرفی شده است. اما این روش و بسیاری دیگر از روش‌های درمانی، اکنون قطعی نیستند و در مرحله تحقیقات بالینی قرار دارند.

در ادامه حتما بخوانید بیماری دیابت تا سال ۲۰۳۰ به هفتمین علت مرگ‌ومیر در دنیا تبدیل خواهد شد